Wat is een recitatief?

Een recitatief is een manier van zingen die lijkt op gesproken taal. In de Matthäus Passion wordt de vertelling van het Evangelie grotendeels uitgevoerd in recitatieven, voornamelijk door de Evangelist (tenor). De begeleiding is beperkt tot akkoorden van het continuo-instrument (zoals orgel, contrabas en cello), waardoor de focus op de tekst ligt. 

Wanneer Christus (bas) aan het woord is, krijgen de recitatieven een extra dimensie. De begeleiding wordt dan verrijkt met strijkers, wat zorgt voor een plechtige en sacrale sfeer. Hierop is één uitzondering: waar Jezus, vlak voor Zijn dood, uitroept: “Mijn God, waarom hebt U mij verlaten”. Dit is Jezus’ zwaarste moment, waar hij Zijn vertrouwen in Zijn Vader verliest en Zijn goddelijk aureool kwijt is.

Daarnaast voeren andere hoofdpersonages zoals Petrus, Judas en Pilatus hun dialogen eveneens uit in recitatieven. De kracht van deze vorm ligt in de directe en natuurlijke overbrenging van het verhaal.

Het moment van verraad

Op de eerste dag van het Paasfeest vragen de discipelen aan Jezus waar zij het paasmaal moeten bereiden. Jezus antwoordt rustig dat Zijn tijd nabij is en dat Hij het Pascha met hen wil vieren. De spanning hangt in de lucht, maar blijft nog onder controle.

Dan spreekt Jezus de aangrijpende woorden: “Eén van jullie zal Mij verraden.” De discipelen reageren geschokt. In plaats van Judas direct aan te wijzen, vragen zij onzeker: "Ben ik het, Heer?" Elf keer klinkt die vraag in de zanglijnen van het koor. De twaalfde stem blijft stil: Judas.

Het koraal “Ich bin’s, ich sollte büßen” ademt onzekerheid en schuldgevoel. Bach vangt dit moment in een intieme en diep ontroerende sfeer. Geen woede, geen veroordeling—alleen een indringende zelfreflectie. Want wie kan zonder twijfel zeggen dat hij vrij van schuld is.

De Scène in de tuin van Getsemane - 'Da kam Jesus mit ihnen zu einem Hofe' 

In deze intieme scène uit de Matthäus-Passion schildert Bach het moment waarop Jezus met zijn discipelen naar de hof van Getsemane gaat. De Evangelist vertelt het verhaal met emotievolle frasering, terwijl Jezus' stem rust en overgave uitstraalt. De muziek creëert een sfeer van serene schoonheid en onderhuidse spanning, die Jezus' menselijke strijd en goddelijke overgave tastbaar maakt. Dit indringende moment is een van de meest ingetogen en krachtige episodes van het lijdensverhaal.

Tragedie, maar ook de belofte

De scène "Und von der sechsten Stunde an" markeert het duisterste moment van de Matthäus-Passion. Vanaf het middaguur valt er een diepe duisternis over het land—de natuur zelf lijkt te rouwen om wat er gebeurt. De Evangelist vertelt hoe Jezus, verlaten door alles en iedereen, uitroept: "Mein Gott, mein Gott, warum hast du mich verlassen?" Dit hartverscheurende moment, gezongen met schrijnende expressie, raakt aan de diepste eenzaamheid en wanhoop. 

Toch blijft de Matthäus-Passion niet hangen in duisternis. Kort na Jezus’ sterven klinkt de koraal "Wenn ich einmal soll scheiden", een moment van rust en overgave. De melodie is bekend uit eerdere koralen, maar nu klinkt ze zachter, troostender. De tekst spreekt over het laatste uur van het leven en de hoop om in Jezus’ armen te sterven. 

Bach plaatst deze koraal op een sleutelmoment: waar het verhaal het dieptepunt bereikt, geeft de muziek een glimp van hoop. De dood is niet het einde, maar een overgang naar iets groters. In deze paar maten laat Bach ons niet alleen de tragedie voelen, maar ook de belofte van verlossing.

Het keerpunt van de passie

De scène "Und siehe da, der Vorhang im Tempel zerriß" volgt direct op Jezus’ sterven en markeert een dramatische wending in de Matthäus-Passion. De Evangelist schildert met scherpe, stuwende melodieën de ontzetting van de natuur: de aarde beeft, de rotsen splijten, en het gordijn in de tempel scheurt doormidden. Dit is geen klein detail—het is een krachtig symbool. Het heilige der heiligen, ooit verborgen achter het gordijn, is nu voor iedereen toegankelijk. 

Bach benadrukt dit moment muzikaal met intense, gebroken frasen en abrupte harmoniewisselingen. De muziek lijkt als het ware mee te beven met de aardbeving die de dood van Christus begeleidt. Deze scène is het keerpunt van de passie: het lijden is voltooid, maar de gevolgen ervan reiken ver voorbij dit moment—het oude is voorbij, en iets nieuws begint. 
 

De kracht van deze recitatieven in de Matthäus Passion

• Recitatieven zorgen voor een levendige en verhalende kracht binnen de passie.
• Door de subtiele afwisseling tussen deze stijlen krijgt de Matthäus Passion zijn meeslepende en dramatische karakter.

Beleef de Matthäus Passion live en ervaar zelf de expressieve kracht van Bach’s recitatieven!